Hoe verschillen in persoonlijkheid te overbruggen

Tegengestelden trekken elkaar aan is een populair idee over relaties. Wetenschappelijk onderzoek onderschrijft echter een andere volkse wijsheid: soort zoekt soort. In relaties zijn er bijvoorbeeld duidelijk overeenkomsten tussen allerlei soorten kenmerken van partners. Partners hebben vaak dezelfde haarkleur, vergelijkbare lengte (rekening houdend met het lengte verschil tussen mannen en vrouwen) en zelfs vergelijkbare lengte van oorlellen. Ook persoonlijkheid komt vaak overeen. We voelen ons prettiger bij mensen die zoals wij zijn. 

Zoals overeenkomsten ons kunnen verbinden, zo kunnen verschillen een oorzaak van onbegrip of zelfs conflict zijn. Laat ik dit illustreren aan de hand van het persoonlijkheidskenmerk ‘aggreeableness’, wat ook wel vriendelijkheid of meegaandheid wordt genoemd. Deze dimensie kan het beste begrepen worden vanuit de uitdagingen van samenwerken. 

Vriendelijk of assertief

Stel een collega heeft je een vervelend klusje in de schoenen geschoven en pakt zelf lekker een dagje strand. Hoe erg voel je je een oor aangenaaid? Hoe sterk voel je de impuls er iets aan te doen, zoals de ander er op aanspreken of wraak nemen? Of laat je het gewoon gaan? Mensen kunnen sterk verschillen in hoe ze reageren op dit type scenario’s. Aan het ene uiterste heb je mensen die het niet kunnen laten liggen tot het recht is gezet. Zij zijn ook bereid het hoog op te laten lopen. Aan het andere uiterste heb je mensen die meer voor vergeven en vergeten zijn en er niets mee doen. De eerste wordt nog wel eens boos en wraakzuchtig genoemd, de tweede vriendelijk en meegaand. 

Mensen neigen van nature in de ene of andere richting. Beide richtingen hebben voor- en nadelen, vriendelijkheid is niet automatisch beter (al wordt het vaak wel bij anderen als prettiger ervaren). Ben je te snel boos en wraakzuchtig, dan verzeil je eerder in conflicten en dit kan een belasting zijn voor je sociale leven (en dat van anderen). Ben je te vriendelijk en meegaand, dan ben je een stuk prettiger gezelschap (daarom ook het label vriendelijkheid). De valkuil voor deze laatste persoon is echter dat hij niet voor zichzelf opkomt wanneer dat wel echt nodig is of dingen laat gaan die fout zijn en waar een punt van gemaakt zou moeten worden. 

De juiste situatie voor conflict

Het is op dit punt belangrijk te benoemen dat de meeste mensen niet op de uitersten zitten, de grote meerderheid (64%) zit er tussenin. Er is echter altijd een kans dat in een team iemand zit die hoog scoort op aggreeableness en iemand die hier laag op scoort. In zichzelf hoeft dit geen probleem te zijn, iedereen is immers anders en we leren met elkaar te leven. Wanneer zich een situatie aandient waarin die verschillen opspelen, dan kan dit echter eenvoudig conflict of onbegrip veroorzaken.

Stel beide personen zijn collega’s en degene die hen een vervelend werkje in de maag wil splitsen is hun leidinggevende. De minder meegaande collega (laag op aggreeableness) vindt dit niet kunnen, wordt boos en richt zich op zijn collega voor steun. De meer meegaande collega (hoog op aggreeableness) ziet de zin van conflict niet en probeert de positieve kant te zien. De minder meegaande collega wordt nu boos over deze houding. Dit is de reden waarom hij (de baas) altijd met deze onzin wegkomt, gooit hij zijn collega voor de voeten. De meer meegaande collega raakt nu ook geïrriteerd. Waarom moet hij altijd alles op de spits drijven, denkt hij.

Ieders realiteit

Persoonlijkheid vormt deels onze visie op de realiteit. Beide perspectieven hebben hun merites zoals we zagen, maar wanneer vaak zien we slechts ons eigen perspectief en kunnen niet de waarde van het tegengestelde perspectief zien. De meer meegaande persoon ziet de minder meegaande persoon als iemand die onnodig problemen maakt. Waarom moet je zo negatief doen? Houd nou eens op met moeilijk doen en laat het gewoon! Het zijn een paar van de opmerkingen richting de minder meegaande persoon. Voor de minder meegaande persoon is het gedrag van de vriendelijke persoon even verwonderlijk. Wat fout is, is gewoon fout, doen alsof het er niet is lost niets op. Waarom laat je zo een loopje met je nemen? Hoe kun je zo je kop in het zand steken? 

Hoe gaan we hier mee om? Begrip van persoonlijkheid kan hier een belangrijke rol spelen. Wanneer je begrijpt hoe je persoonlijkheid jouw kijk op de wereld vormt en welke valkuilen daarmee gepaard gaan, kan de eigen positie ook iets worden gerelativeerd. Wanneer daarbij de waarde van de andere positie duidelijk wordt (waarom is meegaandheid belangrijk bijvoorbeeld) kan ook meer begrip voor de ander worden opgebracht. Het is dan niet meer een strijd tussen tegengestelden, maar een dialoog tussen perspectieven. 

Botsende persoonlijkheden

Persoonlijkheden botsen niet noodzakelijk, het zijn specifieke omstandigheden die maken dat persoonlijkheden botsen. Mensen die tegengesteld scoren op aggreeableness, zullen zoals we eerder zagen eerder botsen wanneer er sprake is van een potentieel conflict (ben ik meegaand, of ga ik de strijd aan). Mensen die tegengesteld scoren op consciëntieus zullen eerder in conflict raken wanneer het gaat over taakuitvoering. Elke persoonlijkheidsdimensie is geassocieerd met situaties en dilemma's waar mensen verschillend in kunnen staan (lees hier meer over). Dit begrijpen stelt ons in staat bruggen te slaan.

Vijf punten die cruciaal zijn om verschillen te overbruggen:

1. De waarde van het perspectief van de ander zien

2. De beperkingen van het eigen perspectief zien 

3. Het checken van de eigen interpretatie van het gedrag van de ander

4. Begrip tonen voor het perspectief van de ander (waarde erkennen)

5. Het eigen perspectief kunnen uitleggen (en beperkingen aangeven)