Een terugkerende vraag die ik krijg voor een lezing, is om vooral een inspirerend verhaal neer te zetten. Daar komen de mensen immers voor, inspiratie! Ik heb die obsessie met inspiratie nooit helemaal begrepen. Gaan cardiologen of ingenieurs ook naar lezingen over hun vak om geïnspireerd te raken? Of komen ze om iets te leren? Bij managers lijkt inspiratie een doel op zich geworden, iets waar charismatische sprekers een goede boterham aan verdienen.
Waarom hebben managers inspiratie nodig? Inspiratie heb je in de regel nodig als je vast zit, de hoop dreigt te verliezen of vertrouwen verliest in je vermogen succesvol te zijn. Is er een crisis in hoop en vertrouwen in management? En zo ja, is inspiratie dan de oplossing?
Onmogelijke opdrachten
Wat onderscheid het werk van een manager van dat van een cardioloog of een ingenieur? Het verschil zit denk ik niet in werkdruk of complexiteit, deze kan zelfs veel hoger zijn bij de laatste twee beroepsgroepen. Voor managers lijkt er echter veel meer onduidelijkheid en tegenstrijdigheid te zijn. Het is het vaak veel minder duidelijk wat doelen zijn, wat de beste manier is om die doelen te realiseren en waar verantwoordelijkheden liggen. Daarbij zijn er een veelheid aan tegenstrijdige belangen en onmogelijke (paradoxale) opdrachten. Vooral in grote hiërarchische organisaties zitten managers vaak klem tussen hiërarchische lagen met tegenstrijdige verwachtingen. Moderne visies op leiderschap helpen daarbij niet.
Wanneer een manager verantwoordelijk is voor een team of afdeling, wordt hij of zij geacht zich op een bepaalde manier te gedragen. Ondergeschikten verwachten dat de manager zich sociaal opstelt en communiceert en dit is ook wat je op de vele leiderschapscursussen leert. Een leider moet verbinden en inspireren! Tegelijkertijd zijn er andere krachten en belangen die exact dit gedrag ondermijnen. Zo moet de manager zich ook handhaven in een hiërarchische organisatie en wil vaak ook nog een beetje carrière maken. Druk van boven vertaald zich daardoor vaak naar druk naar beneden, iets dat de meeste medewerkers niet als verbindend en inspirerend ervaren . Wat managers leren in leiderschapscursussen, staat vaak in directe tegenstelling tot wat managers succesvol maakt in organisaties (een punt dat Stanford business professor Jefrey Pfeffer mooi beschrijft in zijn recente boek Leadership BS).
De kater na de inspiratie
Is inspiratie een oplossing? Nee. Inspiratie is een kortstondige motivationele toestand die in de regel geen stand houdt. Binnen enkele weken is alles weer bij het oude. Vervolgens ontstaat weer de behoefte aan een nieuwe inspiratie sessie. Je zou het kunnen vergelijken met de cyclus die je bij verslaving ziet. Je voelt je rot en gebruikt alcohol/drugs waardoor je jezelf even beter voelt, Wanneer het effect weg is en het echte leven zich weer opdringt komt het nare gevoel weer, en de behoefte. Inspiratie is opium voor de manager. De inspirerende lezing geeft hoop en verlichting, de kater wacht geduldig om de hoek. Eenzelfde fenomeen zien we bij zelfhulp boeken. De belangrijkste voorspeller voor het kopen van zelfhulp boeken is of iemand ooit eerder een zelfhulpboek heeft gekocht. Even heb je hoop en wordt je enthousiast, maar om de hoek wacht altijd weer die vervelende realiteit.
Je zou hier echter tegenin kunnen brengen dat wat niet baat, ook niet schaad. En je hebt toch weer een leuke middag! Maar wat niet baat kan zeker schaden. Omdat het investeren in inspiratie alleen een korte termijn effect heeft, kan het mensen op termijn juist cynisch maken. De medewerker denkt na drie keer ook: oh, hij is weer eens op cursus geweest. Hiermee brokkelt de geloofwaardigheid van de manager af en daarmee zijn vermogen effectief te zijn als leidinggevende. Maar de manager zelf kan ook cynisch worden. Elke keer dat het wondermiddel niet werkt, wordt het gevoel van persoonlijke effectiviteit een klein beetje verder ondermijnt. Dit versterkt uiteraard de behoefte aan inspiratie weer en zo is het cirkeltje rond. Inspiratie is het opium, leiderschapsgoeroes zijn de dealers.
Hoe doorbreken we deze cyclus? Een eerste stap is eerlijker te zijn over wat leiderschap is en voor welke uitdagingen dit de manager stelt. Iets minder inspirerende verhalen over Gandhi en Mandela, en iets meer evidence based kennis over leiderschap. We hoeven niet blind aan de behoefte aan inspiratie te cateren. In plaats daarvan moeten we kijken wat managers nodig hebben om effectief te zijn in hun actuele werkomgeving (denk bijvoorbeeld aan de functioneel leiderschap benadering). Daarbij doet dit cateren aan de behoefte aan inspiratie managers tekort. De meeste managers zijn (net als cardiologen en ingenieurs) serieus gemotiveerd om beter te worden in hun vak. In mijn eigen lezingen ligt de nadruk altijd op wetenschappelijke kennis en ik heb nog nooit een ontevreden klant gehad.
Comentaris