Het geheim van sociale innovatie

Elon Musk koos in zijn ondernemingen een fundamenteel andere benadering van uitdagingen dan veel van zijn concurrenten. Deze benadering wordt ook wel aangeduid als 'first principle thinking'. Deze benadering kan gehanteerd worden voor vraagstukken rond samenwerking, leiderschap en prestatie. In dit artikel ga ik in op de benadering van Musk en hoe we dit kunnen toepassen in het werken met mensen.

In 2002 begon Elon Musk SpaceX, met als doel Mars. Een belangrijke uitdaging was de hoge kosten van rakettechnologie. Musk besloot de conventionele wijsheid over de kosten van een raket terzijde te schuiven. Wat kosten de materialen om een raket te bouwen vroeg hij zich eerst af. Hij kwam er achter dat de materiaalkosten slechts 2% waren van de kosten van een raket. Voor Musk was de uitdaging nu hoe de materialen zo goedkoop mogelijk samen te voegen tot een raket. Hiermee werd SpaceX geboren en binnen een paar jaar bracht Musk de kosten van het lanceren van een raket naar een tiende terug. 

De manier waarop Elon Musk deze uitdaging benaderde heet ook wel "reasoning from first principle" of "first principle thinking". In plaats van de conventies over de bouw van een raket als uitgangspunt te nemen, ging hij terug naar de basis (materiaalkosten) en redeneerde van daaruit naar een oplossing. First principle denken komt uit de natuurkunde, het vakgebied waar Musk zelf in opgeleid was. Het idee is dat je teruggaat naar de feiten, zaken waarvan we redelijk zeker kunnen zijn, en van daaruit gaat redeneren. Dit is overigens niet de meest natuurlijke manier van denken, mensen denken meestal vanuit analogie. 

Analoog redeneren over mensen

Denken vanuit analogie (ook wel analoog redeneren) is onze default: kijk naar wat andere doen gebruik dat als basis om na te denken wat jij zou kunnen doen. Dit is ook de reden waarom niet werkende modellen eindeloos blijven voortbestaan (denk de piramide van Maslow - lees artikel). Er is een goede reden waarom analoog redeneren onze default is: 9 van de 10 keer werkt het goed. De kans van slagen is groot en je verspilt minder tijd en energie met het zoeken naar nieuwe oplossingen (met alle risico's die daarbij komen). Er is echter een probleem: analoog redeneren werkt goed wanneer situaties stabiel zijn en er een zekere voorspelbaarheid is in uitdagingen. Toen ik afstudeerde leek een videotheek beginnen nog een goede optie om geld te verdienen. Was ik daar toen in gestapt, dan was ik met zekerheid failliet gegaan. Wanneer de wereld veranderd, zijn conventies minder betrouwbaar. We moeten anders gaan denken. 

Innovatie beperkt zich niet tot technologie, je zou zelfs kunnen stellen dat de belangrijkste innovaties sociaal zijn. Sociale innovaties hebben betrekking op de manier waarop we met elkaar samen leven en samen werken. De wereld veranderd nu sneller dan ooit, wat steeds weer nieuwe uitdagingen creëert voor medewerkers. Zij moeten samenwerken in complexe netwerken, eigenaarschap pakken in hun werk en innovatief naar oplossingen zoeken. Hoe krijgen we dit voor elkaar? Met analoog redeneren vallen we telkens terug op dezelfde oude oplossingen. Leiders sturen we de hei op om betere leiders te worden en teams laten we iets doen met kleurtjes. 

Terug naar de basis

Om net als Musk op nieuwe en betere manieren vinden om uitdagingen aan te gaan, moeten we terug naar de basis: onze menselijke natuur. Wat maakt bijvoorbeeld dat mensen samenwerken en als groep verantwoordelijkheid nemen voor een uitdaging? Als we dit begrijpen, kunnen we gericht nadenken over hoe zelfsturende teams te implementeren. Wat is leiderschap eigenlijk en hoe maken leiders groepen effectief? Iedereen heeft hier wel ideeën over, maar wat weten we echt? Denken vanuit first principles betekent hier teruggaan naar de basisfeiten over menselijk gedrag en van daaruit gaan redeneren naar een oplossing.

We hebben een meer fundamentele manier van kijken naar menselijke gedrag nodig.

Waar vinden we die basisfeiten? En hoe hard zijn die feiten? Sla een gemiddeld boek over organisatiepsychologie open en je vind 5 theorieën over leiderschap, zes over motivatie en drie over persoonlijkheid. Vaak zijn de theorieën ook nog strijdig met elkaar en is de helft discutabel. Hoe moet je hier wijs uit worden als professional? Google Scholar dan? Ook daar vinden we honderdduizenden artikelen over welk willekeurig onderwerp dan ook. Voor de professional lijkt het daarom onmogelijk om op een fundamenteel niveau na te denken over gedrag. We hebben een meer fundamentele manier van kijken naar menselijke gedrag nodig.

Onze menselijke natuur

Waarom zie je in een groep mensen eerder de boze dan de blije gezichten? De reden hiervoor is dat het brein voorrang geeft aan de verwerking van boze gezichten. Dit gebeurt allemaal buiten ons bewustzijn om, boze gezichten krijgen een voorkeursbehandeling en triggeren direct belangrijke centra diep in het brein. Een boos gezicht wijst op een mogelijk risico, wat biologisch gezien veel belangrijker is dan wanneer iemand blij is. Biologische evolutie heeft de wijze waarop ons brein informatie verwerkt vormgegeven, wat in de volksmond ook wel instinct heet. Dit heeft niet alleen betrekking op boze gezichten, maar een grote hoeveelheid onderzoek laat zien dat het ook betrekking heeft op zaken als samenwerking en leiderschap. Zelfs als het gaat om eigenaarschap (zie ook dit artikel).

De evolutionaire psychologie is een fundamentele benadering van menselijk gedrag die biologische evolutie als uitgangspunt neemt voor het begrijpen van gedrag. De psychologie heeft lange tijd uit een veelheid aan (theoretische) eilandjes bestaan, en iedereen kon comfortabel op zijn eigen eilandje blijven. Nu kijken we wat er onder de zeespiegel ligt, de bodem die alle eilandjes verbindt. Evolutionaire leiderschapstheorie (ELT) beschrijft bijvoorbeeld waarom mensen leiding pakken en volgen. De basale logica hierin helpt je ook begrijpen waarom er zoiets is als charismatisch leiderschap of directief leiderschap. Evolutionaire psychologie is zo geen aparte tak van de psychologie, maar een fundamentele benadering die helpt de wirwar van feitjes en modellen beter te plaatsen.  

De evolutie van ambitie

Biologische evolutie gaat in de basis over voortplanting, je genen in de volgende generatie krijgen. Carrière maken is bijvoorbeeld belangrijk omdat het klimmen in de sociale rangorde reeds miljoenen jaren een betrouwbare route is naar meer kindjes. Niet dat je aan kindjes denkt wanneer je plannen maakt voor de volgende stap in je carrière, evolutie heeft emoties als ambitie ingebouwd om dit voor elkaar te krijgen. Ambitie kan echter verschillende vormen krijgen, afhankelijk van welke knoppen je indrukt. Je kunt een competitieve omgeving creëren waarin niemand elkaar iets gunt, of een omgeving waarin mensen elkaar juist stimuleren in hun groei. Beide zijn mogelijk, inzicht in de onderliggende logica van ambitie kan je helpen de gewenste vorm van ambitie te stimuleren. 

De evolutionaire psychologie geeft je een meer fundamenteel begrip van menselijk gedrag en helpt je zo op een meer fundamenteel niveau na te denken over vraagstukken rond gedrag. In een tijd waarin we continu moeten nadenken over nieuwe manieren van werken en samenwerken, is het vermogen om vanuit deze basis (first principle) na te denken daarom cruciaal voor succes.